Em ở đâu

Lisa bắt đầu gào lên.      
- Có chứ! Không có mẹ con còn đơn độc hơn cả một mình, con đau đớn, trái tim con như muốn nổ tung trong lồng ngực, như trong những cơn ác mộng tồi tệ nhất.           
- Con gái bé bỏng của mẹ, mẹ đã ôm con trong lòng, hôn con, rồi mẹ trở lại lên núi. Nửa đêm, Rolando đến đánh thức mẹ dậy. Mưa đang trút xuống như thác và những ngôi nhà bắt đầu lung lay. Con có nhớ ông Rolando Alvarez, người trưởng làng không?      
- Con còn nhớ mùi của đất, của từng gốc cây, nhớ màu sơn của tất cả các ngôi nhà, bởi vì một mảnh nhỏ nhất của ký ức này cũng là tất cả những gì sót lại về mẹ mà con còn giữ được, mẹ có hiểu được điều đó không, nó có giúp mẹ hình dung được cái khoảng trống mà mẹ đã để lại cho con lớn đến chừng nào không?          
- Mẹ và mọi người đã đưa dân làng lên tận đỉnh núi, dưới trời mưa như trút. Trên đường đi, trong đêm tối, Rolando đã trượt chân xuống vách núi, mẹ đã lao theo, nằm ra đất để giữ ông ấy lại, và mẹ đã trật mắt cá chân. Ông ấy đã bám được vào mẹ, nhưng trọng lượng của ông ấy quá nặng.    
- Con cũng thế, con cũng quá nặng đối với mẹ phải không? Giá mẹ có thể biết được vì điều đó mà con ghét mẹ đến mức nào!           
- Trong ánh sáng của một tia chớp, mẹ đã nhìn thấy ông ấy mỉm cười, “Hãy chăm sóc cho họ, Doňa, tôi trông cậy vào cô” là những từ cuối cùng ông ấy nói. Ông ấy đã buông tay mẹ ra để không kéo mẹ xuống vực cùng với ông ấy.          
- Ông Alvarez tuyệt vời của mẹ đã không yêu cầu mẹ chăm sóc, dù chỉ một chút xíu thôi, cho đứa con gái ruột của mẹ trong giờ phút tận tụy tột cùng đó, để nó cũng có thể trông cậy chút ít vào mẹ sao?         
Susan đột ngột cao giọng.       
- Ông ấy giống như cha của mẹ, Lisa, giống như người cha mà cuộc sống đã lấy đi của mẹ!   
- Mẹ mà cũng dám nói với con những điều như vậy sao? Mẹ thật quá tự tin! Mẹ đã bắt con phải trả cái giá cho tuổi thơ của mẹ. Nhưng mẹ ơi, con đã làm gì với mẹ cơ chứ? Ngoài việc yêu mẹ ra, hãy nói cho con biết đi, chúa ơi, con đã làm gì mẹ?      
- Sáng sớm khi tỉnh dậy, cả con đường đã biến mất cùng một bên triền núi. Mẹ đã sống sót sau suốt hai tuần không có bất kỳ một liên lạc nào với thế giới bên ngoài. Những mảnh đổ vỡ gãy nát mà dòng thác bùn cuốn xuống tận dưới thung lũng khiến cho chính quyền nghĩ rằng tất cả mọi người đã chết và họ không phái bất kỳ một lực lượng cứu hộ nào đi tìm kiếm. Mẹ đã chăm sóc cho tất cả những con người từng gắn bó với tuổi thơ của con, mẹ đã phải xoay sở trong tình trạng nguy ngập, để chăm sóc những người bị thương, những phụ nữ, những trẻ em sắp kiệt sức, cần được giúp đỡ để sống sót.      
- Nhưng không bao giờ mẹ còn chăm sóc đứa con gái nhỏ của mẹ nữa, nó chỉ biết chờ đợi mẹ dưới thung lũng trong nỗi kinh hoàng sợ hãi.       
- Ngay khi mẹ có thể trở xuống thung lũng, lập tức mẹ đã đi tìm con, mẹ đã phải mất năm ngày để tới nơi. Cuối cùng, khi mẹ đến được trại thì con đã đi mất. Mẹ đã để lại những yêu cầu rất rõ ràng cho vợ của Thomas, người điều hành phòng khám bệnh ở Ceïba. Nếu có chuyện gì xảy ra với mẹ, họ sẽ phải đưa con đến chỗ Philip. Khi tới nơi, mẹ đã được biết rằng con vẫn ở Tegucigalpa, và tối hôm đó con mới bay đi Miami.       
- Tại sao mẹ không đi tìm con? Lisa hét lên, còn dữ dội hơn lúc nãy.        
- Có, mẹ có đi! Ngay lập tức mẹ đã nhảy lên một chiếc xe khách. Và rồi, trên đường, mẹ đã nghĩ đến chuyến đi mà con sắp trải qua, đến điểm đích của nó, đến định mệnh, Lisa ạ. Con sẽ bay về phía một ngôi nhà, nơi đó, hứa hẹn một tương lai thực sự. Số phận đã bắt mẹ phải lựa chọn ngay tức khắc vì con. Bởi vì, dù mẹ không cố tình gây ra điều đó, con đang trên đường đi đến một tuổi thơ khác, nơi mà xung quanh con sẽ không còn là cảnh vật của sự chết chóc, của cô đơn và thống khổ. 
- Sự thống khổ đối với con, đó là khi mẹ của con không còn ở đó để ôm con vào lòng khi con cần đến mẹ; sự cô đơn, mẹ không bao giờ có thể hiểu được cảm giác đơn độc mà con đã phải trải qua trong suốt những năm đầu tiên không có mẹ; cái chết, đó là nỗi sợ quên mất mùi của mẹ; mỗi khi trời mưa xuống, con trốn ra khỏi nhà để mang về một ít đất ẩm ướt và ngửi hít nó, để tự nhắc mình nhớ những mùi hương của “nơi đó”, con đã rất sợ rằng mình quên mất mùi của mẹ.       
- Mẹ đã để con đi, để con được sống một cuộc sống mới với một gia đình thực sự, trong một thành phố nơi mà một cơn đau ruột thừa không còn là nguy cơ đe dọa cướp đi mạng sống của con bởi vì bệnh viện ở quá xa, nơi mà con có thể học từ những cuốn sách, nơi mà con được mặc những thứ khác chứ không phải là những chiếc quần vá víu lại để có thể nới rộng ra khi con càng ngày càng lớn lên, nơi có câu trả lời cho tất cả những câu hỏi mà con đã hỏi mẹ, nơi mà con không còn phải sợ tiếng mưa rơi mỗi buổi đêm, và mẹ không còn phải sợ rằng một trận bão sẽ mang con đi mãi mãi.     
- Nhưng mẹ đã quên mất nỗi sợ lớn nhất trong tất cả những nỗi sợ đó, nỗi sợ không có mẹ. Lúc đó con mới có chín tuổi, mẹ ơi! Biết bao lần con đã tự cắn vào lưỡi mình. 
- Đó là sự may mắn của con chứ không phải của mẹ, con yêu. Điều duy nhất khiến mẹ ân hận, đó là đã để lại phía sau con hình ảnh một người mẹ chưa bao giờ thực sự có thể, hay thực sự biết làm mẹ.          
- Mẹ sợ khi phải yêu con đến thế sao?        
- Giá mà con có thể biết được sự lựa chọn đó khó khăn như thế nào.         
- Cho mẹ hay cho con?  
Susan lùi lại để nhìn Lisa, trên gương mặt em, sự giận dữ đang chuyển dần thành nỗi buồn. Cơn mưa đã lẩn vào đầu em đang tuôn chảy ào ạt trên hai gò má.   
- Cho cả hai chúng ta, mẹ nghĩ vậy. Sau này con sẽ hiểu, Lisa ạ, khi nhìn thấy con trên chiếc bục trang trọng đó, thật xinh đẹp trong chiếc áo của buổi lễ tốt nghiệp, nhìn thấy những người mà từ nay đã trở thành gia đình của con ngồi ở hàng ghế đầu tiên, mẹ đã hiểu rằng, đối với mẹ, sự bình yên và nỗi buồn có thể rất gần nhau, ít nhất là trong khoảnh khắc của câu trả lời mà cuối cùng mẹ đã tìm ra.  
- Bố và mẹ Mary có biết mẹ còn sống không?     
- Không, cho đến tận hôm qua. Lẽ ra mẹ không nên tới, có lẽ mẹ không còn cái quyền đó nữa, nhưng mẹ vẫn ở đó, như mỗi năm mẹ vẫn đến, đứng phía sau hàng rào sân trường để nhìn con, chỉ vài phút thôi, dù rằng chẳng bao giờ con biết điều đó, chỉ để thấy con.         
- Còn con, con đã không có cái đặc ân được biết mẹ đang còn sống, ít ra chỉ trong vài giây thôi. Mẹ đã làm gì với cuộc sống đó hả mẹ?       
- Mẹ không có gì phải tiếc, Lisa, cuộc sống đó đã không dễ dàng chút nào, nhưng mẹ đã sống với nó và mẹ tự hào về điều đó. Cuộc sống của con sẽ khác. Mẹ đã phạm một số sai lầm, nhưng mẹ chấp nhận chúng.    
Người phục vụ quầy bar gốc Mê-hi-cô đến đặt trước mặt Susan một li đựng hai viên kem phủ sô-cô-la nóng với những lát hạnh nhân, trên cùng rưới một lớp caramel lỏng.     
- Mẹ đã gọi li kem này trước khi con đến. Con nếm thử xem, Susan nói, đây là món tráng miệng tuyệt vời nhất trên đời!           
- Con không đói. 
= 0 = 

Trong tiền sảnh của khu nhà ga, Philip không ngừng bước tới bước lui. Nỗi lo lắng gặm nhấm anh, thỉnh thoảng anh bước ra ngoài vỉa hè, nhưng vẫn đứng trong trục ngắm của những cánh cửa tự động. Người ướt sũng nước mưa, anh trở lại bên chiếc cầu thang cuốn, bước tới bước lui trên những bậc thang đầu tiên, những bước chân vòng vòng của một người đã mất hết kiên nhẫn. 
= 0 = 
Susan và Lisa bắt đầu hiểu nhau hơn. Họ cứ tiếp tục trò chuyện miên man về quá khứ, thỉnh thoảng lại không thể tránh nổi những lời chỉ trích. Họ cứ ngồi như vậy rất lâu, trong một không gian vượt ra ngoài thời gian, nơi mà những nỗi đau của Susan và của Lisa dường như cùng tan ra trong một niềm hi vọng mà không ai dám thú nhận, rằng mọi chuyện có thể chưa quá muộn. Susan gọi thêm một li kem nữa, cuối cùng Lisa cũng chịu nếm thử.   
- Mẹ muốn con cùng đi với mẹ à? Có phải vì thế mà người ta đã đưa con tới đây?       
- Người mẹ hẹn hôm nay là Philip!   
- Thế theo mẹ, con phải làm gì bây giờ?     
- Giống như mẹ khi ở tuổi con, những quyết định riêng của mình!   
- Mẹ có nhớ con không?          
- Mỗi ngày.           
- Cả bố nữa, me cũng nhớ bố chứ?    
- Đó là chuyện của mẹ. 
- Mẹ muốn biết bố có nhớ mẹ không, đúng không?       
- Đó là chuyện của người ấy.   
Susan cởi sợi dây chuyền đeo quanh cổ và đưa cho Lisa.       
Lisa ngắm sợi dây chuyền và nhẹ nhàng đưa tay khép các ngón tay của mẹ mình lại. 
- Chiếc mặt dây chuyền này đã bảo vệ mẹ từ bấy lâu nay, còn con, con sống ở đây, con đã có gia đình che chở cho con rồi.   
- Dù sao con cũng nhận đi, mẹ sẽ rất vui.   
Trong cảm xúc của một tình yêu vô bờ bến, Susan nhào về phía Lisa và ôm em trong lòng. Trong vòng tay xiết chặt ngọt ngào, cô thì thầm vào tai em: “Mẹ tự hào về con biết bao.” Gương mặt Lisa sáng lên một nụ cười mong manh.       
- Con đã có bạn trai. Có thể năm sau bọn con sẽ cũng đến ở Manhattan, gần trường đại học.           
- Lisa, dù lựa chọn của con là thế nào, mẹ sẽ mãi mãi yêu con, theo cách riêng của mẹ, dù có thể đó không phải là cách của một bà mẹ. 
Lisa đặt tay mình lên bàn tay mẹ và, với một nụ cười trìu mến không thể cưỡng lại trên môi, em đã nói với mẹ rằng: 
- Mẹ có biết điều mâu thuẫn của con là gì không? Có thể con đã không phải là con gái của mẹ, nhưng mẹ sẽ mãi mãi là mẹ của con.           
Họ hứa với nhau ít nhất sẽ thử thỉnh thoảng viết thư cho nhau. Thậm chí, có thể vào một ngày đẹp trời, nếu Lisa muốn, em sẽ đến thăm Susan. Rồi em đứng lên, đi vòng qua bàn và vòng tay ôm lấy mẹ. Em vùi đầu vai mẹ và hít thở mùi hương của một loại xà phòng làm thức dậy trong em bao kỷ niệm.   
- Bây giờ con phải đi đây, con sẽ bay đi Canada, Lisa nói. Mẹ có muốn xuống với con không?          
- Không, người ấy đã không muốn lên, và mẹ nghĩ như vậy lại hay hơn.   
- Mẹ có muốn con nói với bố điều gì không?       
- Không, Susan trả lời.   
Lisa đứng lên và đi về phía lối ra. Khi em đến gần cửa, Susan gọi với theo:        
- Con để quên sợi dây chuyền trên bàn!     
Lisa quay người lại và mỉm cười:      
- Không, con chắc chắn là mình không quên gì hết, mẹ ạ.       
Rồi cánh cửa ô kính lớn đóng lại sau lưng em.     

* * * 
Thời gian mất dần mốc quy chiếu của nó, còn Philip thì mất dần sự bình tĩnh. Một cảm giác hoảng hốt khi anh không còn kiên nhẫn được nữa, anh lao lên chiếc thang cuốn. Anh gặp con gái ngay tại nơi hai chiếc thang đi ngược chiều gặp nhau, anh đang đi lên, cô bé đi xuống, nó mỉm cười nhìn anh.        
- Con sẽ đợi bố dưới kia hay là bố đợi con trên đó? Lisa hỏi, giọng cô bé nói sát bên tai anh.           
- Con đừng đi đâu đấy, bố đi một vòng, bố quay lại ngay lập tức.   
- Con có đi đâu đâu, bố đi đấy chứ! 
- Chờ bố dưới kia, thế thôi! Bố đến liền!    
Trái tim anh bắt đầu đập nhanh hơn, anh đẩy vài người đi xung quanh ra để lấy lối đi. Cái thang cuốn chuyển động chậm chạp vẫn còn khiến cho họ ở xa nhau. Ở nơi mà những bậc thang duỗi phẳng ra và biến mất dưới lớp chắn, anh ngẩng đầu lên. Anh đang đứng đối diện với Susan, ngay bậc nghỉ của cầu thang.    
- Em đã để anh chờ phải không? Cô hỏi, một nụ cười đầy xúc động trên môi.    
- Không.     
- Anh đến đây lâu chưa?          
- Anh cũng chẳng biết nữa.      
- Anh đã già đi, Philip ạ.         
- Thật là tử tế, cảm ơn em.       
- Không, em thấy anh rất đẹp.          
- Em cũng vậy.     
- Em biết, em cũng vậy, em đã già đi, điều đó không thể tránh khỏi.         
- Không, anh muốn nói rằng em cũng vậy, em rất đẹp.           
- Lisa mới thật là tuyệt vời.     
- Ừ, đúng vậy.      
- Cảm giác thật lạ khi chúng ta gặp lại nhau ở đây, Susan nói.         
Philip nhìn về phía quầy bar, ánh mắt lo lắng.    
- Em có muốn…   
- Em không nghĩ rằng đó là một ý kiến hay đâu. Hơn nữa, e là bàn đã có người khác ngồi rồi, cô nói tiếp, trên môi cô lại nở một nụ cười nữa.   
- Làm sao mà mọi chuyện lại như thế này, Susan?        
- Có thể Lisa sẽ giải thích với anh, hoặc có thể không! Em rất tiếc, Philip.          
- Không, em không hề tiếc!      
- Đúng thế, có thể anh nói đúng. Nhưng thực sự, em không hề muốn anh nhìn thấy em ngày hôm qua.    
- Giống như trong ngày cưới của anh phải không?        
- Anh biết là em đã đến ư?       
- Ngay từ giây phút đầu tiên em đặt chân vào nhà thờ, anh đã đếm từng bước chân em khi em đi lùi lại phía sau.          
- Philip, chưa bao giờ có một lời nói dối nào tồn tại giữa chúng ta. 

- Anh biết, chỉ có vài lý do và vài cái cớ đôi khi lẫn lộn với nhau.    
- Lần cuối cùng chúng ta gặp nhau ở đây, cái điều quan trọng mà em muốn nói với anh trong thư – cô hít một hơi thật dài – điều mà ngày hôm ấy em đến để nói với anh, đó là em có thai Lisa và…    
Tiếng loa phóng thanh vang lên cắt ngang phần cuối câu nói của cô.        
- Và sao? Anh hỏi tiếp. 
Cô nhân viên hãng hàng không thông báo lần cuối cùng yêu cầu hành khách đi Miami làm thủ tục lên máy bay.   
- Đó là chuyến bay của em, Susan nói, “Last Call”… Anh nhớ không?     
Philip nhắm mắt lại. Bàn tay Susan chạm nhẹ lên má anh.     
- Anh vẫn giữ nụ cười kiểu Charlie Brown. Đi xuống nhanh đi, hãy đến chỗ con bé, anh đang muốn điều đó lắm mà, còn em, em sẽ lỡ chuyến bay mất nếu anh cứ đứng như vậy trước mặt em.    
Philip ôm Susan vào lòng và đặt một nụ hôn lên má cô.        
- Hãy chăm sóc ình, Susan.     
- Đừng lo, đó là nghề của em mà! Thôi nào! Anh đi đi!           
Anh bước ra bậc thang đầu tiên. Cô gọi anh một lần cuối.      
- Philip?      
Anh quay người lại.       
- Susan?      
- Cảm ơn anh!      
Nét mặt anh giãn ra.      
- Không cần cảm ơn anh, hãy cảm ơn Mary.        
Và trước khi anh biến mất khỏi tầm nhìn của cô, cô phồng hai má lên hết cỡ, xòe lòng bàn tay thổi đến anh một nụ hôn. Cái vẻ mặt hề ấy là hình ảnh cuối cùng cô để lại cho anh.    
* * * 
Trong khi sảnh lớn của sân bay, vài hành khách ngạc nhiên khi thấy một cô gái trẻ dang rộng đôi tay, chờ một người đàn ông người ướt sũng đang đứng dưới chân cầu thang cuốn lớn. Màu sắc của chiếc thang mờ đi, hòa vào ký ức chung về một chiếc cầu trượt sơn màu đỏ đã cũ.    
Anh ôm chặt cô bé vào lòng.   
- Bố ướt hết rồi, bên ngoài trời mưa lớn đến thế sao? Em nói.          
- Một trận bão! Con muốn làm gì bây giờ?          
- Cuối cùng thì chuyến bay của con tối nay mới khởi hành cơ! Bố đưa con về nhà đi! 
Lisa nắm lấy tay Philip và kéo anh về phía cửa. 
Từ trên chiếc cầu vượt ở trên cao, Susan nhìn thấy cả hai người rời khỏi sân bay, gương mặt cô rạng rỡ đầy trìu mến.     
Philip quay số máy ở nhà trên hộp điện thoại gắn trong xe, Mary nhấc máy ngay lập tức.    
- Con ở với anh, bố con anh đang về nhà, anh yêu em. 
Ngày 22 tháng Mười, Sam bảo với vị giám đốc mới của trung tâm NHC rằng có nghi ngờ một đợt áp thấp đang hình thành tại vùng biển Caribes. Bốn ngày sau, con số 5 hiện lên trên màn hình phía sau ba chữ S. 
Cơn bão mạnh nhất trong số tất cả các cơn bão của thế kỷ, rộng 280 km, đang di chuyển với tốc độ hơn 360km/giờ về phía khu vực Trung Mỹ.        
Đã bốn tháng trôi qua kể từ ngày Susan lại ra đi. Thomas đã vào trường trung học, Lisa và Stephen đang trải qua những tuần đầu tiên tại trường đại học. Mấy hôm nữa cô bé dọn đến sống trong căn hộ nhỏ ở Manhattan. Philip và Mary thỉnh thoảng lại nhắc đến ý định rời Montclair để quay về sống tại New York. 
Mitch đổ bộ xuống vùng bờ biển Honduras ngày 30 tháng Mười, vào lúc trời xẩm tối. Trong đêm hôm ấy, hai phần ba lãnh thổ nước này bị tàn phá, mười bốn nghìn bốn trăm con người thiệt mạng…        
…Và cũng trong đêm hôm ấy, ở cách đó vài ngàn cây số, ở “phía bên kia thế giới”, trong quán bar của một nhà ga sân bay, một người phục vụ gốc Mê-hi-cô sắp sửa kết thúc ca làm việc của mình, anh đưa nhát giẻ cuối cùng lau chiếc bàn dựng sát bên khung cửa kính.    
For you!!!   
Chú thích:   
[1] Trong hệ thống giáo dục của Mỹ, tương đương với trường trung cấp - ND 

[2] Trong hệ thống giáo dục của Mỹ, bằng do hệ thống trường Junior College hoặc một số trường khác cấp, thường chương trình học kéo dài hai năm - ND 
[3] Trường Mỹ thuật ở New York 
[4] Florence Nightingale là người Anh (1820-1910), được tôn vinh như một nhân vật tiêu biểu trong lĩnh vực chăm sóc y tế vì những hoạt động tích cực của cô - ND 
[5] Thủ đô Honduras . Tiếng địa phương là “những ngọn đồi bạc”. 
[6] Tiếng Tây Ban Nha trong nguyên bản, có nghĩa là “Quý cô da trắng”-ND 
[7] Một loại rượu mạnh của Mỹ - ND 
[8] Một đảng phái chính trị tại Nicaragua (Frente Sandinista de Liberación Nacional) tạo nên một cuộc cách mạng tại nước này vào năm 1979-ND 
[9] Một loại quán cà phê phổ biến ở các nước phương Tây, nơi người ta có thể uống nước và ăn nhẹ - ND 
[10] Tiếng Tây Ban Nha trong nguyên bản: “dân làng” - ND 
[11] Tiếng Tây Ban Nha trong nguyên bản: “Bà da trắng” - ND 
[12] Isabel Martinez de Perón: Nữ tổng thống Ác-hen-ti-na 1974-1976 - ND 
[13] Tiếng Anh trong nguyên bản: Anh làm ơn có thể yên lặng dùm được không - ND 
[14] Tiếng Honduras trong nguyên bản, có nghĩa là “chàng trai trẻ” 
[15] “Cơn giông” 
[16] “Đậu” 
[17] Một món ăn của Honduras 
[18] Một vùng thuộc Tây Ban Nha - ND 
[19] Người Pháp có câu thành ngữ “ Ngón tay út đã nói cho tôi nghe rồi” (“mon petit doigt me I’a dit”) Susan có ý nói trực giác đã mách bảo cô như vậy - ND 
[20] Tựa trong nguyên bản của tiếng Pháp: Une femme sous influence - ND 
[21] Tiếng Tây Ban Nha trong nguyên bản, nghĩa là “cô giáo” - ND 
[22] Tiếng Anh trong nguyên bản: bữa ăn sáng quá buổi người ta thường dùng khi dậy muộn vào những ngày nghỉ, thay cho bữa trưa - ND 
[23] Hai trạng thái của động từ trong ngữ pháp tiếng Pháp - ND 
[24] Tên gọi người Mỹ thường dùng chỉ New York - ND 
[25] Tiếng Anh trong nguyên bản: “Gọi lần cuối” - ND 
[26] Một dạng bánh ngọt - ND 
[27] Một dạng bài gần với bài Tây - ND 
[28] Về nguyên tắc, phụ nữ Pháp chưa lập gia đình được gọi là “Cô” (Mademoiselle), khi đã lập gia đình thì được gọi là “Bà”(Madame). Chữ “Cô” đứng trước tên của Susan chứng tỏ cô không có chồng, và bé Lisa là con ngoài giá thú của cô - 
[29] Đơn vị cảnh sát phụ trách tất cả các cửa ngõ vào thành phố 
[30] “Trái Táo Lớn”, tên gọi chỉ thành phố New York - ND 
[31] Kỷ niệm sinh nhật lần thứ mười sáu 
[32] Tối giao thừa 
[33] Viết tắt của tiếng Anh “National Hurricaine Center”, tạm dịch là “Trung tâm nghiên cứu bão quốc gia”-ND 
[34] Trong bản tiếng Pháp: “Les iles Vierges” - ND 
[35] Hai hòn đảo thuộc quần đảo Trinh nữ - ND 
[36] Tiệc truyền thống tổ chức trước khi kết thúc chương trình học ở Trung học. 
[37] Bánh ngọt mỏng làm bằng bột nhào trứng sữa, nướng cả hai mặt và ăn nóng, đôi khi có nhân bên trong - ND